artykuł Przemoc w szkole - przyczyny, skutki oraz przeciwdziałania.

Mroźny · 1 Lipca 2018

AGRESJA W SZKOLE

JAK ROZPOZNAĆ ORAZ JAK SOBIE Z NIĄ RADZIĆ?

Przemoc w szkole jest coraz częstszym zjawiskiem. Nauczyciele i środowisko szkolne często nie radzą sobie z przejawami agresji wśród dzieci i młodzieży. Przemoc szkolna stanowi wyraz frustracji i złości dzieci. Sama złość nie jest ani negatywnym ani pozytywnym stanem emocjonalnym. Najważniejsze w jaki sposób radzimy sobie ze złością – czy w sposób konstruktywny, czy krzywdząc innych. Sprawcy przemocy wykorzystują zwykle swoją przewagę sił, znęcając się nad innymi fizycznie bądź psychicznie. Kto zostaje ofiarą przemocy w szkole? Jacy uczniowie są narażeni na agresję rówieśników? Jakie skutki niesie ze sobą przemoc szkolna i jak jej przeciwdziałać?

1. RODZAJE PRZEMOCY

Przemoc i agresja wśród uczniów może wynikać z wielu różnych powodów. Dzieci poprzez agresję mogą odreagowywać stres, frustracje, konflikty w domu, niepowodzenia szkolne. Agresja może być sposobem na zwrócenie na siebie uwagi. Dzieci agresywne często są nadpobudliwe, cierpią z powodu ADHD albo zaburzeń integracji sensorycznej. Agresja może wynikać też z kryzysowych momentów w życiu dziecka – rozwodu rodziców, śmierci kogoś bliskiego itp. Nie ma jednej przyczyny przemocy w szkole, podobnie jak nie ma jednego rodzaju agresji. Przemoc szkolna może przybierać różne formy:

przemoc fizyczna – plucie, kopanie, bicie, zabieranie przedmiotów, wyśmiewanie, niszczenie czyjejś własności, szarpanie, szczypanie, wyrywanie włosów, drapanie, wymuszanie pieniędzy, przezywanie, popychanie, zamykanie w pomieszczeniach, kradzieże;

przemoc werbalna (psychiczna) – wyśmiewanie, przezywanie, dokuczanie, nękanie, obrażanie, ośmieszanie, straszenie, grożenie, wyszydzanie, plotkowanie, rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji na czyjś temat, szantażowanie;

przemoc pośrednia – izolowanie z grupy, wykluczanie, namawianie innych do ataków, wykonywanie wrogich gestów i min, manipulowanie relacjami w klasie;

Każdy rodzaj przemocy niesie ze sobą ryzyko pojawienia się u ofiar przemocy niepokojących objawów. Dlaczego dochodzi do rozwoju przemocy w szkole?

2. CZYNNIKI RYZYKA PRZEMOCY SZKOLNEJ

Przemoc szkolna z roku na rok jest coraz bardziej powszechnym zjawiskiem – coraz bardziej agresywnie zachowują się już nawet małe dzieci, np. w przedszkolu czy pierwszych klasach szkoły podstawowej. Dlaczego tak się dzieje? Czy to wskutek szybkiego tempa życia, braku czasu na odpoczynek, powierzchownych relacji międzyludzkich? Do czynników ryzyka rozwoju przemocy w szkole zalicza się między innymi:

1. Niewłaściwy system norm i zasad – ignorowanie zasad przez osoby znaczące, hołdowanie zasadom preferującym użycie siły, sprzeczność zasad;

2. Brak reakcji na agresywne zachowania uczniów – ignorowanie „małych” przewinień typu graffiti czy wagary, bagatelizowanie agresji wśród młodzieży, usprawiedliwianie przemocy „burzą hormonalną” i koniecznością „wyszumienia się”, scedowanie odpowiedzialności za wychowanie na rodziców, bierność świadków przemocy, brak skutecznej rozmowy i mediacji;

3. Wadliwą organizację nauczania – nuda, zagęszczenie, hałas, brak przestrzeni, brak czasu na relaks dla dzieci i nauczycieli, niewielka ilość zajęć pozalekcyjnych, „wyścig szczurów”, hołdowanie idei konkurencji i rywalizacji;

4. Nieprawidłowe relacje na linii uczeń-rodzice-nauczyciele – brak porozumienia, wysoki stopień frustracji wśród pedagogów.

Bez względu na przyczynę i charakter przemocy żadne dziecko nie jest winne temu, że jest napastowane. Nikt nie ma prawa krzywdzić drugiego człowieka tylko dlatego, że jest słabszy albo bardziej wrażliwy emocjonalnie. Warto pamiętać, że zazwyczaj ofiary przemocy z lęku przed swoimi prześladowcami, ze wstydu i bojaźni, a także braku wiary w to że ktokolwiek im pomoże, nie mówią o tym że są nękane w szkole i cierpią w samotności. Długotrwała przemoc w szkole może doprowadzić do poważnych konsekwencji, zarówno fizycznych (uszczerbek na zdrowiu) jak i psychicznych (m.in. depresja), dlatego trzeba być wyczulonym na najdrobniejsze przejawy agresji wśród uczniów.

3. KTO MOŻE ZOSTAĆ OFIARĄ PRZEMOCY?

Wbrew stereotypowemu myśleniu nie tylko uczniowie otyli, prymusi z dobrymi ocenami, uczniowie biedni albo „źle ubrani” czy z jakimś defektem – zezem albo dysleksją. Najczęściej ofiarą przemocy zostaje uczeń, który nie potrafi aktywnie obronić się przed atakiem i przejawia konkretne cechy osobowości, jak: wrażliwość emocjonalna, nieśmiałość, ostrożność w kontaktach, niepewność, lękliwość, niskie poczucie własnej wartości, poczucie osamotnienia i brak przyjaciół. Zwykle wyróżnia się ofiary pasywne i prowokujące:

Ofiary pasywne - nie potrafią zaprzyjaźnić się z kimkolwiek w klasie, czują się opuszczone i samotne, często mają lepsze kontakty z dorosłymi niż z rówieśnikami.

Ofiary prowokujące - wykazują trudności z koncentracją uwagi, są nadaktywne, impulsywne, chaotyczne, niespokojne, inicjują atmosferę napięcia, zamieszania i irytacji.

Ofiary przemocy rówieśniczej zwykle reagują ucieczką lub płaczem w czasie zaczepek, kłótni czy bójek. Mają siniaki, spędzają przerwy samotnie, skarżą się że zniszczono im ich ubrania albo przybory szkolne, są smutne, boją się występować na forum klasy, są wybierane jako ostatnie do prac grupowych. Uczniowie prześladowani i nękani borykają się z wieloma trudnościami. Na bazie traumy może dojść do rozwoju różnych chorób i zaburzeń psychicznych, np. nerwicy, fobii szkolnej, depresji. Niektórzy uczniowie uciekają w autoagresję, samookaleczając się, co w późniejszym stadium przejawia się pod postacią myśli samobójczych.

4. JAK RADZIĆ SOBIE Z PRZEMOCĄ?

Przemoc w szkole jest poważnym i niebezpiecznym zjawiskiem, dlatego szkoła i rodzice powinni przedsięwziąć wszystkie środki, by przeciwdziałać takim zachowaniom. Nie wolno bagatelizować problemów uczniów, a sprawcy przemocy powinni samodzielnie odpowiadać za swoje występki. Interwencje powinny być uhierarchizowane – najpierw rozmowa z nauczycielem, potem z pedagogiem, rodzicami, dyrekcją, a nawet z policją, jeśli wykroczenia są poważne. Każda placówka oświatowa powinna mieć opracowany pogram przeciwdziałania przemocy i agresji w szkole.